Ytring: Den same gamle

Den same gamle

Skrive av forfattar Maria Parr
Foto: Agnete Brun, Samlaget

I tretten år har eg reist på skulebesøk med dei tre bøkene mine: Vaffelhjarte, Tonje Glimmerdal og etter kvart Keeperen og havet. På desse åra har mykje endra seg radikalt. Klasseromma eg kjem inn i, ser annleis ut. Skulebøker er mange stader erstatta av nettbrett. Og sjølv har eg gått frå ung, kul nykomling, til vaksen, lærarlik forfattardame. 

– Kva respons får du, eigentleg? spør folk. – Kva likar barna i dag?

Og under desse spørsmåla ligg gjerne det store, mørke Ragnarok-spørsmålet: Korleis går det eigentleg, dette med barn og lesing? Fengjer bøker slik dei gjorde?

Og eg merkar kvar gong, forundra, at desse spørsmåla gjer meg utilpass. Det er som om dei rokkar ved heile grunnlaget for alle ting.

Eg stiller andre spørsmål. Kva rolle har eg eigentleg, når eg kjem slik som gjest? Kva kan eg prate om, når eg kjem dundrande inn i ei ukjend klasse og ikkje anar kva slags gleder og sorger, konfliktar og tap elevgruppa kjenner på? Kva plass bør kunsten i seg sjølv, litteraturen – fråkopla læreplanar og pedagogikk – ha på besøka mine? Kva sit barna igjen med, når eg har reist? Og sist, men ikkje minst: Korleis kan eg forsvare at eg har brukt eit nesten identisk opplegg i alle desse åra, når så mykje anna har endra seg?

Eg brukte nok dei første besøka på å venje meg til rolla, og å finne forma, men sidan har eg vore som ei musikaloppsetning i London – den same, kveld etter kveld, år etter år, med små justeringar for aldersgruppa: Eg fortel om meg sjølv som forteljande og skrivande barn. Eg les. Og eg svarar på spørsmål frå elevane.

Og midtvegs på kvar einaste turne med den Den kulturelle skulesekken eller Folkeakademiet eller i regi av ein kommune, slår angsten ned i meg: Tenk om der er lærarar som møtte meg for sju år sidan, og ser at alt er ved det gamle? Eg kan ikkje stige inn i enda eit klasserom utan å be om å bli kopla på den elektroniske tavla! Gjer opplegget mitt barna til passive mottakarar? Er det forelda? Eg må ha ein song!

Det skulle, fri og bevare oss, berre mangle at ein stiller seg desse spørsmåla. Å få kome inn i norske klasserom er eit privilegium. Det bør ikkje vere ein rett for nokon å få stige over den dørstokken. Det minste ein kan gjere, er å stoppe opp og tenkje gjennom kva det er ein eigentleg presenterer.

Eg er ofte usikker. Berre ein ting har eg med meg som eg ikkje stiller spørsmål ved, og det er boka. Teksten eg har brukt fleire år på å få akkurat slik eg vil. Den held. Kanskje det er derfor eg blir sett ut av spørsmåla om respons? Kanskje er det derfor eg begynner å stotre når nokon spør om bøker framleis fengjer?

Om det har skjedd ei lita justering i opplegget mitt gjennom alle desse åra, så er det at biten i midten – høgtlesinga – har fått litt meir plass for kvart år. I alle klasserom, opne og elektroniske eller små og lukka, så er det som at både eg og ungane fell til ro når vi endeleg kjem dit at eg kan begynne å lese. Då er vi berga. Både dei og eg. Den situasjonen kjenner vi.

Og eg har øvd meg og øvd meg på høgtlesing. Slik musikarar øver på instrumenta sine. I tretten år har eg øvd meg. Eg veit kor mykje eg må sjå opp, kva tid eg skal heve stemma og kva tid eg skal kviskre. Eg les ikkje kva som helst. Eg les ikkje kapitla om døden. For eg er framand. Eg veit ikkje kven som sit der og akkurat har mista ei bestemor eller eit søsken eller ein far. Kapitla om døden skal læraren, ho som kjenner og veit, få lese. Og eg les ikkje kva som helst anna heller. Det er ikkje alt som fungerer. Men eg veit at sjølv om eg les det evinnelege kapitlet om Trille og Lena i Vaffelhjarte som reiser til byen for å kjøpe fotball, for trehundrande gong, så må eg lese det som om eg ikkje har lese det før. Spenninga og usikkerheita må vere ekte viss barna skal involvere seg og vere aktive medskaparar. For ein tekst er aldri ferdig før nokon gjer han til sin eigen når dei tek i mot.

Visst er det meiningsfult å fortelje om eiga skriving. Visst har det ein verdi å svare på spørsmål om forfattarliv og inspirasjon og inntekt og favorittar. Visst er det fantastisk å ha med seg omsette bøker og finne elevar som kan språka dei er skrivne på. Alle stader møter eg barn som seier og spør masse – norske klasserom har velsigna fri luft for klar tale. Ofte har dei laga spørsmål på førehand. Kloke spørsmål. Som regel har dei noko å fortelje. Oftast får vi ein veldig fin samtale.

Men nokon er alltid stille. Det er berre når vi les saman at alle er med. Berre gjennom høgtlesinga greier eg å forsvare for meg sjølv at eg står der eg står. At eg får lov til å trengje inn i stramme timeplanar, mellom framande barn og vaksne som har sine eigne dagar og sine eigne rytmar. Forteljingar har eigenverdi. Høgtlesing har eigenverdi. Og å oppleve dette saman har eigenverdi. Litteratur, som anna kunst, skal få verda til å vide seg ut. Eg er der ikkje for at barna skal lære noko. Eg er der for at dei skal oppleve noko.

Den viktigaste responsen får eg når eg les. Det er til dømes at dei aller minste får glasaktig blikk og litt open munn. Eller det er korleis han på mellomtrinnet, som gøymde seg bak ein rygg då vi prata, plutseleg kan sjå rett på meg utan å vere redd når eg les. Det er korleis ein av dei største ligg over pulten med hetta over hovudet, men heilt, heilt stille. Det er ikkje alltid kva vi seier som er den viktigaste responsen. Det er korleis vi ser ut.

Og dette usynlege som flimrar i rommet når vi deler ei forteljing, det trur eg er det same som har flimra mellom vaksne og barn til alle tider. Vi må ikkje vere så redde for å gi det plass.