God nynorskopplæring for alle
Meny

Adjektiv på nynorsk

Adjektiv er ord som seier noko om eit substantiv: «Mannen er høg.» «Eit lågt hus.» Høg og låg er døme på adjektiv. Adjektiva skal ha samsvarsbøying, det vil seia at dei blir bøygde ut frå kva substantiv dei står til. På denne sida kan du lesa meir om adjektiv på nynorsk.

Teikningar: Kristoffer S. Mathisen (frå Nynorsk på 1-2-3)

123 adjektiv hog
Høg og låg er nynorske adjektiv. Høy (gras som skal nyttast til for) og lav (sopp som lever i symbiose med algar) er nynorske substantiv.

Gradbøying

Adjektiva kan gradbøyast. Dei fleste får -are i komparativ og -ast i superlativ.

Positiv Komparativ Superlativ
grøn grønare grønast
snill snillare snillast

Nokre adjektiv, til dømes dei som endar på -ete, -a og -isk, vert gradbøygde ved hjelp av meir og mest.

Positiv Komparativ Superlativ
nøgd meir nøgd mest nøgd
dyrisk meir dyrisk mest dyrisk
  • Unntak: Adjektiv med uregelrett gradbøying

    Ein del adjektiv har uregelrett gradbøying. Her er nokre vanlege døme:

    Positiv Komparativ Superlativ
    få færre færrast
    god betre best
    høg høgre/høgare høgst/høgast
    lang lengre lengst
    mange fleire flest
    mykje meir mest
    ung yngre yngst

Samsvarsbøying

Dei fleste adjektiv får -t i inkjekjønn og -e i ubunden form og fleirtal:

Hankjønn ein høg mann ein grøn fisk mannen er flau
Hokjønn ei høg dame ei grøn hytte dama er flau
Inkjekjønn eit høgt hus eit grønt hus det er flautt
Bunden form det høge huset den grøne fisken det flaue smilet
Fleirtal to høge hus mange grøne fiskar mange flaue elevar

Adjektiv som sluttar på diftong eller vokal, som flau, grei eller grå, får to t-ar i inkjekjønn (flautt, greitt, grått).

  • Unntak: Liten

    Adjektivet liten har ei litt spesiell bøying. For det fyrste har det ei eiga hokjønnsform: lita. I tillegg er formene i inkjekjønn, bunden form og fleirtal uvanlege, og i motsetnad til slik det er med andre adjektiv, skil me her mellom ubunden og bunden form i fleirtal òg (vesle kan nyttast i bunden form fleirtal, men ikkje i ubunden form fleirtal).

    Hankjønn ein liten gut
    Hokjønn ei lita jente
    Inkjekjønn eit lite hus
    Bunden form det litle/vesle huset
    Fleirtal ubunden form mange små/småe hus
    Fleirtal bunden form dei små/småe/vesle husa
  • Unntak: Adjektiv som sluttar på -en, -er eller -el
    123 adjektiv gale
    «Gale» er ei inkjekjønnsform av «galen». «Galt» er eit anna ord for hanngris.

    Adjektiv som sluttar på -en, -er eller -el, får samandraging både i fleirtal og bunden form (det heiter «to opne dører», ikkje «to opene dører»). Reine adjektiv på -en har dessutan valfri form i inkjekjønn, du kan velja mellom -e («svaret er gale») og -ent («svaret er galent»). Adjektiv som er laga av partisippforma av sterke verb (sjå avsnittet «Partisipp som fungerer som adjektiv» lenger nede), har berre varianten med -e i inkjekjønn («brevet er lese»).

    Hankjønn mannen er galen mannen er diger butikken er open
    Hokjønn utrekninga er galen døra er diger døra er open
    Inkjekjønn svaret er gale/galent museet er digert kjøpesenteret er ope/opent
    Bunden form det galne svaret det digre museet det opne kjøpesenteret
    Fleirtal nokre galne svar to digre dører mange opne butikkar
  • Unntak: Nasjonalitetsord og adjektiv som endar på -leg, -ug, -sk eller -ig

    Nasjonalitetsord (norsk, ukrainsk, pakistansk) og adjektiv som sluttar på -leg, -ig eller -ug, får ikkje -t i inkjekjønn. Det same gjeld fleirstavingsord som sluttar på -sk. Det heiter difor ikkje «eit norskt ord», men derimot «eit norsk ord».

    Han/ho/det er norsk. Dei er norske. Den norske ordboka.

    Han/ho/det er grådig. Dei er grådige. Den grådige sjefen.

    Han/ho/det er ansvarleg. Dei er ansvarlege. Den ansvarlege sjefen.

Partisipp som fungerer som adjektiv

Partisipp-forma av verb kan nyttast som adjektiv. Til dømes kan forma «har lese» nyttast som adjektiv slik:

Hankjønn ein lesen tekst
Hokjønn ei lesen bok
Inkjekjønn eit lese brev
Bunden form det lesne brevet
Fleirtal to lesne tekstar

Les meir om partisipp-form og samsvarsbøying i teksten «Samsvarsbøyinga er eit logisk system». 

Adjektiv versus adverb

Ofte kan ein nytta det same ordet både som adjektiv og adverb. I setninga «huset er høgt» seier høgt noko om substantivet (huset), og dermed er det eit adjektiv. Men i setninga «mannen syng høgt» seier høgt noko om korleis synginga er, altso noko om verbet, og dermed er det eit adverb. 

Når ordet står som adverb, får det ikkje samsvarsbøying. Det er difor skilnad mellom «husa står høgt» og «husa står høge». I den fyrste er høgt ei presisering av verbet, og dermed eit adverb utan samsvarsbøying. I den andre er høge ei skildring av husa («husa står og er høge»), og dermed eit adjektiv med samsvarsbøying. Det heiter fylgjeleg «husa står høgt oppe i bakken», men «husa står høge og ruvande nede ved sjøkanten».