God nynorskopplæring for alle
Meny

Ulike vegar til språkhistoria

Vegar ikon

Kunnskap om den norske språkhistoria gir elevane ei betre forståing for kvifor dei må lære seg begge skriftspråka, og kvifor det er viktig for eit demokrati å ta vare på det språklege mangfaldet. Når elevane arbeider med språkhistoria, jobbar dei med ein viktig del av den norske kulturhistoria. 

Språkhistorieemnet er eit gjennomgåande tema som ein bør jobbe med på ulike måtar gjennom heile utdanningsløpet til eleven. Arbeid med språkhistoria kan styrkje den kulturelle forståinga til eleven og gjere eleven i betre stand til å respektere det språklege mangfaldet. I denne oversikta finn du ulike forslag til korleis du kan arbeide med språkhistoria på ungdomstrinnet. 

Steg 1: Forkunnskap

Aktiver forkunnskapane til elevane
Denne oppgåva høver godt å gjennomføre på åttande trinn. Før de startar, er det lurt å kartleggje kva elevane kan om bakgrunnen for at vi har to skriftspråk. Ein fin måte å gjere dette på er å be elevane gå saman i par og svare på nokre spørsmål før de tar ein felles samtale i klasserommet.  

Arbeidsarket til denne oppgåva finn du her: Språkhistorieark til utfylling (pptx)

Lese- og skriveoppdrag
Del inn klassa i lesepar. Den eine eleven skal ha ansvar for Ivar Aasen si historie, og den andre eleven i leseparet skal ha ansvar for Knud Knudsen si historie. Oppgåvene finn du under. 

Oppdraget til eleven er som følgjer: Snart får du tildelt ein lesetekst med viktig informasjon om ein sentral person i norsk språkhistorie. Du skal no nærlese teksten du har fått tildelt, og skrive nøkkelord. Om du ikkje hugsar kva nøkkelord viser til, kan du sjå denne korte videoen. Bruk deretter nøkkelorda til å lage ein presentasjon eller ein filmsnutt der du presenterer den historiske personen til læringsvenen din. Hald presentasjonen / vis filmen til læringsvenen din. Lag også nokre spørsmål om teksten som du stiller til læringsvenen din.  

Til læraren
Avslutt arbeidet med ein felles samtale i klasserommet der de snakkar om bakgrunnen for at vi har to skriftspråk.   

Lesetekstar til bruk i oppgåva 

Til læraren: Sentrale hendingar i norsk språkhistorie 
På denne NDLA-sida finn du 10 årstal som viser til viktige hendingar for norsk språkstyring på 1800-talet. Del elevane inn i par, og tildel dei eit av årstala. Be elevane lage ein A4-plakat der dei presenterer årstalet og forklarar kva slags hending årstalet viser til i norsk språkhistorie. Still elevpara i ein ring i klasserommet og be dei presentere årstala og hendingane kronologisk frå 1814 til 1894. Heng plakatane opp i klasserommet. 

Steg 2: Teikneserie

Til eleven: Lag ein teikneserie
Du skal no nærlese det som står skrive om Knudsen og Aasen, og deretter lage ein teikneserie om kvar av dei. Det er viktig at du får fram litt om bakgrunnen deira og kva dei to karane fekk utretta i løpet av livet.   

Utfordring: Prøv å teikne med ein tydeleg strek. Bruk fargeblyantar og gjer deg flid med å lage ein så fin teikneserie som mogleg. Lag anten informasjonstekst til bileta, eller bruk snakke- eller tenkebobler slik at historia kjem best mogleg fram. Arbeidsarka til teikneseriane finn du her: Teikneseriemal til utfylling (pptx)

Til læraren: Engasjer elevane gjennom ei klassekåring
Heng opp teikneseriane i klasserommet. Kven av teikneseriane formidlar historia på best mogleg vis? Anonymiser bidraga og la elevane kåre ein 1., 2. og 3. plass.  

Lesetekstar til bruk i oppgåva 

Fleire kjelder 

Steg 3: Springediktat

Bruk den korte teksten «Kvifor må vi lære oss to skriftspråk i Noreg?» som utgangspunkt for eit springediktat. Del klassa inn i fire grupper, og gjennomfør springediktatet inne eller ute. Les meir om kva eit springediktat er her. 

Kvifor må vi lære oss to skriftspråk i Noreg?  

Å bevare eit språkleg mangfald er viktig i eit demokrati. I eit demokrati skal ein verdsetje ulike synspunkt, kulturar og meiningar. Dei mange språka i Noreg utgjer ein kulturell rikdom som vi må ta vare på. Når vi lærer å skrive nynorsk, er vi med på å bevare eit viktig språkleg og kulturelt mangfald.  

Det er ei målsetting i Noreg at nynorsk og bokmål skal vere to likestilte språk, difor må også elevar som har bokmål som hovudmål, lære seg nynorsk. Å lære seg nynorsk eller bokmål som sidemål, og klare å veksle mellom to språk, kan gje deg fleire fordelar. Fleire studiar viser at det å kunne skrive fleire skriftspråk faktisk kan gjere deg smartare.   

Du finn springediktat-teksten i utskriftsformat her: Kvifor må vi lære oss to skriftspråk i Noreg (docx)

Etter gjennomført springediktat 
Når springediktatet er ferdig, tek elevane med seg arket inn att i klasserommet, og så har de ein samtale om teksten. Tips: Gå inn på nettsida Nynorsk myteknusar til Norsk Målungdom, og les og samtal om dei ulike nynorskmytane. Les også teksten «Nynorskelev Amanda (17) blir retta på bokmål: Eg føler at mine krav ikkje blir møtt» og samtal om kva slags språklege krav og rettar elevar som skriv nynorsk, har. 

Steg 4: Rollespel med utdeling av rollekort

Å reflektere over statusen til språka i Noreg er ei viktig målsetting for elevane. Ved å førebu og gjennomføre eit rollespel der elevane får utdelt ulike roller, får elevane kunnskap om ulike synspunkt om språksituasjonen i Noreg i dag. 

Scenen for rollespelet er det fiktive debattprogrammet Mangfald! Målet med debatten er todelt, for det fyrste så skal debattantane diskutere kva dei synest om at alle elevar i norsk skule må lære seg to skriftspråk, nynorsk og bokmål. Debatten skal også handle om kvifor språk speler ei så viktig rolle i kulturen vår, og korleis vi best kan ta vare på nynorsk som eit mindretalsspråk. 

Rollelista for sjølve debatten er som følgjer: 

  • Ein representant frå Språkrådet. 
  • To representantar frå Noregs mållag. 
  • To representantar frå Riksmålforbundet. 
  • Ein nynorskbrukar frå Time kommune i Rogaland. 
  • Ein nynorskbrukar frå tettstaden Sandane i Gloppen kommune, Vestland. 
  • Ein nynorskbrukar frå Våga kommune i Innlandet. 
  • Ein politisk representant frå FrP. 
  • Ein politisk representant frå SV. 
  • Ein politisk representant frå Høgre. 
  • Ein politisk representant frå Venstre. 
  • Ein bokmålselev frå Alta kommune,  Finnmark fylke. 
  • Ein bokmålselev frå Trondheim kommune, Trøndelag fylke. 
  • Ein bokmålselev frå Ski kommune, Akershus fylke. 

I tillegg til desse rolleinnehavarane må debatten ha ein programleiar. 

Utfylte rollekort med skildringar av rolleoppgåvene finn de her: Rollekort for språkdebatt (pdf)

Det er eit viktig krav til oppgåva at elevane førebur seg skriftleg gjennom å skrive eit manus. 

Øving gjer talemeister! 
Gjer rollespelet til ei viktig munnleg øving, og be elevane førebu seg og arbeide godt med formuleringar og motsvar. Lever ut dette arbeidsarket med setningsstartarar som dei kan bruke under debatten. Snakk også saman om kva som gjer ein debatt god, og kva som kjenneteiknar god samtaleskikk. 

Tips: Lat ein eller fleire av elevane få ansvaret med å lage ein introduksjonsmelodi og eit bakgrunnsbilete til debatten. Oppmod elevane til å kle seg ut og leve seg inn i rolla. Avtal om de vil filme debatten. 

Til læraren: Om de gjennomfører to debattar i klasserommet, får alle elevane ta del i samtalen. Om det ikkje let seg gjennomføre, kan du tildele somme elevar film- og redigeringsansvar, pr-ansvar for debatten, osb. Eit tredje alternativ er å dele ut rollekort til alle elevane, slik at alle førebur seg skriftleg, men at de blir samde om kven av elevane som skal gjennomføre debatten munnleg i klasserommet.  

Drøftingsoppgåve 
Etter at elevane har arbeidd med rollespelet, har dei opparbeidd seg kunnskap om temaet. Då er det viktig at dei får vise fram kva dei kan, i ein ny kontekst gjennom ei skriveoppgåve. 

Skriveoppgåva er som følgjer: 
Skriv ein drøftande tekst der du gjer greie for ulike synspunkt om dei offisielle språka nynorsk og bokmål. I teksten må også den historiske bakgrunnen for språka kome fram.   

Til læraren: Støttestrukturar i skrivinga