Nynorsk grammatikk og rettskriving

Grammatikkillustrasjon Anja
Illustrasjon: Anja Dahle Øverbye

Korfor lære grammatikk?

Å ha eit godt språkleg medvit er viktig, og då må vi vite noko om korleis språket som system verkar, vi må kunne finne språklege mønster og kjenne igjen byggeklossane i språket. Vi treng å ha kunnskap om grammatikk, både fordi kunnskap er viktig i seg sjølv, men mest fordi vi då har eit felles metaspråk. Vi treng å kunne bruke felles omgrep for å snakke saman om tekstar og språklege tilhøve. Lærarar skal hjelpe og rettleie elevar til å bli betre skrivarar, og då treng vi å kunne kommunisere presist om tekstar.

Korleis arbeide med grammatikk?

Når ein arbeider med grammatikk i undervisninga, er det lurt å bruke fleire ulike metodar. Elevane bør også få tid til å utforske og undersøke språklege samanhengar sjølv. Elevane har mykje implisitt kunnskap om grammatikk og språk allereie, og dei må bli medvitne om alt dei faktisk kan. Dei grammatiske omgrepa ein treng når ein arbeider med nynorsk, er dei same ein bruker i bokmål, engelsk eller framandspråk. Det kan vere ein god idé å samanlikne språk; nynorsk, bokmål, talemål og andre språk elevane kan. Då kan ein undersøke kva som er likt og ulikt, og til det treng ein eit felles omgrepsapparat.

Her er nokre ulike måtar ein kan arbeide med grammatikk på:

Dronning ragnhilds draum ikon
Dronning Ragnhilds draum – arbeid med nabospråk og grammatikk

Historia om draumen til dronning Ragnhild er gjengitt på fem språk, og desse variantane av den korte teksten kan danne utgangspunkt for å undersøke og samanlikne likskapar og skilnadar mellom nabospråk.

Arbeid med tekstskriving og grammatikk ikon
Arbeid med tekstskriving og grammatikk samtidig

Skriv ein kort tekst og jobb litt med grammatikk samtidig! Inspirasjon til å starte skrivinga får elevane frå eit bilde.

Ordboktips
Gode tips til bruk av nettordboka

Lurer du på korleis elevane kan ta i bruk nettordboka? Her får du tips frå Margunn Rauset, som er prosjektleiar for ordbokrevisjonen.

Igor lepilin fjm Pf Kvayz A unsplash kvadrat
Segner og grammatikk

Segner kan vere eit godt utgangspunkt for arbeid med dialekt, skriftspråk og grammatikk.

Treningsokt
Nynorsk treningsøkt

I dette oppgåvesettet skal elevane samarbeide om å presentere språklege emne for kvarandre, bli medvitne om typiske skrivefeil og sjølve skrive nynorsk. Dei skal øve på å bruke faglege omgrep for å diskutere likskapar og forskjellar mellom bokmål og nynorsk.

Prinsessa paa erta ikon
Prinsessa på erta

Utgåver av det same eventyret på dansk, svensk og nynorsk gjev eit godt høve til å utforske skilnader mellom nynorsk og nabolandsspråka.

Førdefjorden kvadrat
Grønt lys til gruva i Førdefjorden

I dette opplegget skal elevane bruke ein tekst frå Framtida.no som utgangspunkt for å arbeide med grammatikk.

Lappar
Setningsledd og ordklassar

Bruk lappar i ulike fargar til å arbeide med setningsledd og ordklassar. I tillegg kan elevane lære bøyingsmønster av å bøye tulleverb.

Vinterlandskap kvadrat
Grammatikkoppgåver til eit myldrebilde

Eit myldrebilde kan vere eit artig utgangspunkt både for skriving av tekstar og til å arbeide med grammatikk. De kan til dømes bruke Vinterlandskap nær ein landsby (1610–1615) av Hendrick Avercamp.

Duun ikon
Grammatikkoppgåver til novella «Utpå stupe» av Olav Duun

Ulike grammatikkoppgåver med utgangspunkt i starten på Duun-novella «Utpå stupe».

Vinjeportrett kvadrat
Frå byen det berer

Grammatikkoppgåver med utgangspunkt i diktet «Frå byen det berer» av Aasmund Olavsson Vinje.

E eller A (ikon)
E-verb eller a-verb?

Elevar synest det nokre gonger kan vere vanskeleg å finne ut om eit verb skal ha -er eller -ar i presens. Denne oppgåva kan brukast til å drille dei i dette, slik at dei ikkje alltid treng å slå opp i ordlista.

Pexels fauxels 3184433 kvadrat
Verb som endar med -st

Såkalla -st-verb må ikkje forvekslast med passiv form. Her finn du oppgåver for å lære elevane meir om slike verb.

Samtalepingvin
Utforskande samtalar om språk

Gode språksamtalar i klasserommet fremjar læring. I desse teikneseriane viser me døme på korleis du som lærar kan få til utforskande samtalar om språklege fenomen på nynorsk.

Rakelkvadrat
Nynorsk på 1-2-3

Nynorsk på 1-2-3 er eit nynorskkurs i teikneserieform.

Grunnlov Kvadrat
Grunnlova på nynorsk og bokmål

Slik kan du bruke dei to utgåvene av Grunnlova som utgangspunkt for å arbeide samanliknande med nynorsk og bokmål.

Tekstar om språklege emne

Aud utsnitt

Tekstar om språklege emne, skrivne av ordbokredaktør og språkrettar Aud Søyland.

Nynorskkurs laga av andre

Nynorsk Ovingsrom
Nynorsk øvingsrom

Nynorsk øvingsrom er eit interaktivt nynorskkurs frå Språkrådet. Ta kartleggingstesten, plukk øvingsoppgåver fritt eller skreddarsy di eiga øvingsrekkje.

Nynorskkurs LNK
Nynorskkurs for lærarar

LNK har laga eit ope, digitalt nynorskkurs for lærarar, utvikla av Jan Olav Fretland. Kurset er sett saman av fleire videoar og oppgåver som deltakarane får løyse digitalt.

Kristin Fridtun
Nynorsk med Kristin

NTNU har laga ein serie med videoførelesingar der Kristin Fridtun gjev ei innføring i nynorsk grammatikk, ordtilfang og målføring.

Nyttige ressursar

Ordbok
Nynorskordboka

Nynorskordboka er ei oppdatert nynorsk nettordbok, med bruksdøme, opplysingar om tydingar og korte etymologiar.

I tillegg til nettutgåva finst ho som app for iOS og Android.

Administrativ Ordliste
Frå bokmål til nynorsk

I denne vesle ordlista frå Språkrådet kan du slå opp på eit bokmålsord og få ei liste med synonym på nynorsk.